Cung Từ Hoàng thái hậu Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu

Phúc trạch thâm hậu

Năm Gia Khánh thứ 25 (1820), ngày 25 tháng 7, Gia Khánh Hoàng đế giá băng ở Tị Thử Sơn Trang.

Trước đó, triệu Ngự tiền đại thần, Quân cơ đại thần cùng Nội vụ phủ đại thần, tuyên bố vào năm Gia Khánh thứ 4, đã chọn Trí Thân vương Mân Ninh làm Hoàng thái tử [8]. Do đó, Trí Thân vương Mân Ninh, lúc này dùng thân phận Hoàng thái tử mà đăng cơ, trở thành Thanh Tuyên Tông Đạo Quang Hoàng đế. Sau khi lên ngôi ít lâu, Đạo Quang Đế đã truyền chỉ dụ tôn Nữu Hỗ Lộc Hoàng hậu làm Hoàng thái hậu, tạm ở Cảnh Nhân cung. Sau đó, ông cho biên ra dụ chỉ ["Tuân theo ý chỉ của Hoàng thái hậu, mà kế thừa đại thống"][9], do vậy từng có nhận định Nữu Hỗ Lộc thị tham gia quyết định việc chọn Đạo Quang Đế kế vị, tuy nhiên có vẻ việc "phụng chỉ" này mà Đạo Quang Đế tuyên bố chỉ là ý nghĩa hình thức, mang ý "phụng chỉ của mẹ kế thừa đại thống sau khi cha qua đời" mà thôi.

Ngày 2 tháng 12 cùng năm, Đạo Quang Đế suất chư Vương, Bối lặc, Văn võ đại thần, sách dâng tôn huy hiệu Cung Từ Hoàng thái hậu (恭慈皇太后)[10][11]. Sách văn viết rằng:

“

瑶图席序。崇亲扬琼册之华。宝篆镌函。锡类阐璇闱之实。况乎肃雍表度。佐宵旰以分劳。慈俭观型。罄垓埏而戴德。鸿名允协。殷礼肇称。钦惟圣母皇太后。道赞乾行。化彰坤顺。华胄甄符于令范。系出元勋。中宫媲美于前徽。班居贵秩。当皇考寝门之逮事。正天家福耦之储祥。京室贻庥。共承欢于兰膳。掖庭示矩。遂正位于椒涂。仁恩流樛木之音。螽羽交辉仙牒。厚德启荆枝之茂。雁行并列亲藩。属以凉德之膺图。益赖春晖之垂荫。敢稽茂典。聿晋崇称。谨告天。地。宗庙。社稷。率诸王贝勒文武群臣。恭奉册宝。上尊号曰恭慈皇太后。伏愿洪祺懋迓。蕃祉诞膺。逢吉康强。协禹畴之五福。多益单厚。媲周雅之九如。仰托恩慈。长隆尊养。臣诚欢诚忭。稽首顿首。谨言。

...

Dao đồ tịch tự. Sùng thân dương quỳnh sách chi hoa. Bảo triện tuyên hàm. Tích loại xiển toàn vi chi thật. Huống hồ túc ung biểu độ. Tá tiêu cán dĩ phân lao. Từ kiệm quan hình. Khánh cai duyên nhi đái đức. Hồng danh duẫn hiệp. Ân lễ triệu xưng.

Khâm duy Thánh mẫu Hoàng thái hậu. Đạo tán càn hành. Hóa chương khôn thuận. Hoa trụ chân phù vu lệnh phạm. Hệ xuất nguyên huân. Trung cung bễ mỹ vu tiền huy. Ban cư quý trật. Đương hoàng khảo tẩm môn chi đãi sự. Chính thiên gia phúc ngẫu chi trữ tường. Kinh thất di hưu. Cộng thừa hoan vu lan thiện. Dịch đình kỳ củ. Toại chính vị vu tiêu đồ. Nhân ân lưu cù mộc chi âm. Chung vũ giao huy tiên điệp. Hậu đức khải kinh chi chi mậu. Nhạn hành tịnh liệt thân phiên. Chúc dĩ lương đức chi ưng đồ. Ích lại xuân huy chi thùy ấm. Cảm kê mậu điển. Duật tấn sùng xưng.

Cẩn cáo Thiên địa, Tông miếu, Xã tắc, suất chư Vương, Bối lặc, Văn võ quần thần. Cung phụng sách bảo, thượng tôn hào viết: Cung Từ Hoàng thái hậu.

Phục nguyện hồng kỳ mậu nhạ. Phồn chỉ đản ưng. Phùng cát khang cường. Hiệp vũ trù chi ngũ phúc. Đa ích đan hậu. Bễ chu nhã chi cửu như. Ngưỡng thác ân từ. Trường long tôn dưỡng. Thần thành hoan thành biện. Kê thủ đốn thủ. Cẩn ngôn.

”

— Tôn sách Cung Từ Hoàng thái hậu[12]

Sau đó, Hoàng đế lại dụ Lễ bộ sửa sang, dâng Thọ Khang cung (壽康宮) cho Thái hậu. Lại chọn Kỷ Xuân viên trong Viên Minh Viên dâng cho bà mỗi khi tránh nóng, là thập phần long trọng phụng dưỡng. Hoàng thái hậu tuy chỉ ở nội cung, song đối nội đối ngoại vẫn có ảnh hưởng nhất định. Về phương diện khác, Đạo Quang Đế đối vị này mẹ kế cũng là tương đương hiếu thuận, có thể thấy vào chỉ dụ của ông: “Trẫm tự Thánh mẫu Hiếu Thục Duệ Hoàng hậu ngự thượng tới nay, thâm hà đại sự Hoàng thái hậu long ân phúc tí.”. Theo Thật lục ghi chép, Đạo Quang Đế cũng hay mỗi ngày đều tự đến Thọ Khang cung của bà vấn an. Như nhật ký của Ông Đồng Hòa ghi lại, vào thời Đồng Trị có nghe Thuần Hiền Thân vương Dịch Hoàn kể lại việc Tuyên Tông Đạo Quang năm xưa, đều tự hướng Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu vấn an không ngừng[13].

Năm Đạo Quang thứ 2 (1822), 27 tháng 11, nhân dịp sách lập Hiếu Thận Thành Hoàng hậu, dâng thêm huy hiệu Khang Dự (康豫). Năm thứ 8 (1828), 8 tháng 11, nhân bình định Tân Cương, dâng thêm 2 chữ An Thành (安成). Năm thứ 14 (1834), 21 tháng 10, nhân dịp sách lập Hiếu Toàn Thành Hoàng hậu, dâng thêm 2 chữ Trang Huệ (莊惠). Năm thứ 15 (1835), 9 tháng 10, nhân dịp chúc mừng Hoàng thái hậu Vạn thọ 60 tuổi, dâng thêm 2 chữ Thọ Hi (壽禧). Năm thứ 25 (1845), 6 tháng 10, nhân dịp Vạn thọ 70 tuổi, dâng thêm 2 chữ Sùng Kì (崇祺). Như vậy, huy hiệu đầy đủ qua các năm là: Cung Từ Khang Dự An Thành Trang Huệ Thọ Hi Sùng Kì Hoàng thái hậu (恭慈康豫安成莊惠壽禧崇祺皇太后).

Tuổi già băng thệ

Đạo Quang năm thứ 29 (1849), ngày 8 tháng 12 (âm lịch), Cung Từ Thái hậu sau khi từ Kỷ Xuân viên về, cảm thấy không khỏe. Đạo Quang Đế nghe tin vội vàng đến Thọ Khang cung, hầu thuốc không lơ là. Ngày 11 tháng 12 (tức 23 tháng 1 dương lịch năm 1850), giờ Thân, Cung Từ Thái hậu băng hà, thọ 74 tuổi.

Thượng dụ thụy hiệu cho Đại Hành Hoàng thái hậu là: Hiếu Hòa Cung Từ Khang Dự An Thành Ứng Thiên Hi Thánh Duệ Hoàng hậu (孝和恭慈康豫安成應天熙聖睿皇后)[14].

Đạo Quang Đế được ghi nhận cực kỳ đau khổ, đấm ngực giậm chân[15]. Trong đại tang lễ, Đạo Quang Đế đích thân tận hiếu đưa tang, đày đọa thân thể cùng cực. Vào lúc này, các con bà đều đã qua đời, chỉ còn Đạo Quang Đế là con nuôi ở bên chịu tang mà thôi. Khi đó Đạo Quang Đế cũng đã 68 tuổi, thân thể sớm suy yếu, mà quyết liệt ở bên chịu tang Thái hậu cũng sinh bệnh nặng. Kim quan của Thái hậu di trí sang Kỉ Xuân viên, tạm quàn ở Nghênh Huy điện (迎晖殿), còn Đạo Quang Đế phục tang, tạm ở Thận Đức đường (慎德堂). Quả nhiên sau đó 1 tháng, Đạo Quang Đế cũng qua đời, trong cung cùng lúc 2 đại tang nghi. Kế vị là Thanh Văn Tông Hàm Phong Đế.

Năm Đạo Quang thứ 30 (1850), tháng 3, Hàm Phong Đế cử hành đại lễ dâng sách thụy cho Đại Hành Hoàng thái hậu. Sách thụy rằng:

“

Hiếu Hòa Duệ hoàng hậu

道协坤元。树壸仪而著范。化均羲曜。襄祖烈以垂模。严对越之鸿名。虔伸玉策。仰肃雍之懿行。彩焕璆函。钦惟皇祖妣大行皇太后。华阀钟祥。椒涂正位。兰殿表安贞之度。璇闱式敦厚之型。含章而德懋徽柔。体顺而仪昭光大。躬节俭以彰令则。深宫成浣濯之风。本恺悌以布鸿庥。寰海溥仁慈之化。回疆厎绩。胪欢特晋乎徽称。寿＜?宀禹＞延厘。介福叠膺夫庆典。惟令德常绵茀禄。秩祜无疆。宜慈躬益懋升恒。扬庥未艾。何升遐之忽遘。竟攀恸以难追。率土均哀。重闱永隔。缅思芳矩。仪范如亲。仰溯遗规。显扬莫罄。用推原于百行。孝思徵不匮之忱。更阐实于千秋。和气乃致祥之本。集佥言而咸翕。垂万＜?衤异＞以无穷。谨奉册宝。上尊谥。曰孝和恭慈康豫安成应天熙圣睿皇后。于戏。镂赤文而衍庆。宜特隆冠古之声。镌华玉而扬芬。庶稍展追崇之悃。伏冀慈灵默佑。祝贶式凭。宝箓常新。等球图而并重。隆名罔极。与日月以齐昭。祗备崇仪。茂昌景祚。谨言。　　

...

Đạo hiệp khôn nguyên. Thụ khổn nghi nhi trứ phạm. Hóa quân hi diệu. Tương tổ liệt dĩ thùy mô. Nghiêm đối việt chi hồng danh. Kiền thân ngọc sách. Ngưỡng túc ung chi ý hành. Thải hoán cầu hàm.

Khâm duy Hoàng tổ tỉ Đại Hành hoàng thái hậu. Hoa phiệt chung tường, tiêu đồ chính vị. Lan điện biểu an trinh chi độ. Toàn vi thức đôn hậu chi hình. Hàm chương nhi đức mậu huy nhu. Thể thuận nhi nghi chiêu quang đại. Cung tiết kiệm dĩ chương lệnh tắc. Thâm cung thành hoán trạc chi phong. Bổn khải đễ dĩ bố hồng hưu. Hoàn hải phổ nhân từ chi hóa. Hồi cương chỉ tích. Lư hoan đặc tấn hồ huy xưng. Thọ ＜? Miên vũ ＞ duyên li. Giới phúc điệp ưng phu khánh điển. Duy lệnh đức thường miên phất lộc. Trật hỗ vô cương. Nghi từ cung ích mậu thăng hằng. Dương hưu vị ngải. Hà thăng hà chi hốt cấu. Cánh phàn đỗng dĩ nan truy. Suất thổ quân ai. Trọng vi vĩnh cách. Miến tư phương củ. Nghi phạm như thân. Ngưỡng tố di quy. Hiển dương mạc khánh. Dụng thôi nguyên vu bách hành. Hiếu tư trưng bất quỹ chi thầm. Canh xiển thật vu thiên thu. Hòa khí nãi trí tường chi bổn. Tập thiêm ngôn nhi hàm hấp. Thùy vạn ＜?衤 dị ＞ dĩ vô cùng.

Cẩn phụng sách bảo, thượng tôn thụy viết: Hiếu Hòa Cung Từ Khang Dự An Thành Ứng Thiên Hi Thánh Duệ Hoàng hậu.

Vu hí! Lũ xích văn nhi diễn khánh. Nghi đặc long quan cổ chi thanh. Tuyên hoa ngọc nhi dương phân. Thứ sảo triển truy sùng chi khổn. Phục ký từ linh mặc hữu. Chúc huống thức bằng. Bảo lục thường tân. Đẳng cầu đồ nhi tịnh trọng. Long danh võng cực. Dữ nhật nguyệt dĩ tề chiêu. Chi bị sùng nghi. Mậu xương cảnh tộ. Cẩn ngôn!

”

— Sách thụy Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu[16]

Cùng năm ấy, ngày 22 tháng 9, tổ chức đại lễ sách thụy cho Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu, cùng Hiếu Mục Thành Hoàng hậu, Hiếu Thận Thành Hoàng hậu và Hiếu Toàn Thành Hoàng hậu. Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu được dâng thêm hai chữ [Khâm Thuận; 欽順], toàn xưng là Hiếu Hòa Cung Từ Khang Dự An Thành Khâm Thuận Ứng Thiên Hi Thánh Duệ Hoàng hậu (孝和恭慈康豫安成欽順應天熙聖睿皇后)[17].

Năm Hàm Phong nguyên niên (1851), Hàm Phong Đế quyết định xây dựng một tòa mộ riêng cho tổ mẫu, gọi là Xương Tây lăng (昌西陵), thuộc khu vực Thanh Tây lăng, cách một quãng phía Tây Nam cách Xương lăng, nơi mộ phần của Gia Khánh Đế và Hiếu Thục Duệ Hoàng hậu. Năm Hàm Phong thứ 2 (1852), lăng hoàn thành. Năm Hàm Phong thứ 3 (1853), ngày 26 tháng 2, kim quan của Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu nhập Xương Tây lăng.

Các đời Hàm Phong, Đồng Trị rồi Quang Tự dâng thụy hiệu cho bà, đầy đủ là: Hiếu Hòa Cung Từ Khang Dự An Thành Khâm Thuận Nhân Chính Ứng Thiên Hi Thánh Duệ Hoàng hậu (孝和恭慈康豫安成欽順仁正應天熙聖睿皇后).